به گزارش هه وال موکریان به نقل از کردپرس، بررسی وضعیت ارمنیها و کردها در ترکیه نشان می دهد که هر کدام از این دو اقلیت در جامعه در ترکیه هیچ گاه مقبول و مورد استقبال دولتهای پی در پی در این کشور نبوده اند. نسل کشی ارمنیهای ترکیه در یکصد سال پیش از سوی برخی کشورهای جهان به رسمیت شناخته شده است. از سوی دیگر  مسئله کردهای ترکیه با وجود دهها سال فعالیت مسلحانه و نیز در پیش گرفتن روند سیاسی از سوی کردها برای احقاق حقوق خود موفقیت آمیز نبوده و رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه در تازه ترین سخنرانی خود مدعی شد که مسئله کردها در ترکیه وجود ندارد.

خبرگزاری کردپرس برای بررسی وضعیت کردهای ساکن ارمنستان و نیز برخی حوادث تاریخی مانند نسل کشی ارامنه در ترکیه و نیز نگاه کشور ترکیه به مسئله ارامنه و کردهای ترکیه با پروفسور گارابت مومجیان، پژوهشگر و مورخ ارمنستانی مصاحبه کرده است.

متن مصاحبه با پروفسور گارابت مومجیان:

 جمعیت کردهای ارمنستان چقدر است؟ آیا آن‌ها از جایی به این کشور مهاجرت کرده‌اند و یا بخشی از جمعیت اصلی این کشور بوده اند؟

پروفسور گارابت مومجیان: من باید ابتدا این توضیح را بدهم که کردها در ارمنستان ایزدی هستند. با اینکه واژه کرد به آن‌ها اطلاق می‌شود اما آن‌ها بیشتر به ایزدی بودن شناخته می‌شوند تا کرد بودن. تعداد رسمی کردهای ساکن ارمنستان ۳۵۰۰۰ نفر است . با این حال، تخمین غیررسمی در مورد تعداد کردهای ساکن ارمنستان حدود ۵۰۰۰۰ نفر است.

ایزدیها در قرن‌های ۱۹ و ۲۰ میلادی به دلیل تحت تعقیب بودن از سوی امپراتوری عثمانی و کردهای سنی که به دنبال مسلمان شدن آن‌ها بودند وارد امپراتوری روسیه شده و در جنوب قفقاز که امروز قلمرو دو جمهوری گرجستان و ارمنستان است ساکن شدند. ایزدیها به همراه ارمنیها قتل عام شدند و این مسأله باعث شد ایزدیها به قلمرو تحت کنترل روسها در ارمنستان فرار کنند. اولین مدرسه ایزدیها در ارمنستان، همزمان با تاسیس اولین جمهوری مستقل ارمنیها طی ۱۹۱۸-۱۹۲۰ دایر شد.

امروزه ایزدیها بزرگترین جمعیت اقلیت در ارمنستان محسوب می شوند. آن‌ها به عنوان گروه نژادی مجزا شناخته می‌شوند و به خوبی به بخشی از جامعه ارمنستان تبدیل شده‌ و آن‌ها از آزادی مذهبی و فرهنگی برخوردار هستند.

ذکر این نکته خالی از لطف نیست که در سال ۲۰۱۹، بزرگترین عبادتگاه ایزدیها در جهان به نام قوبا مِرِ دیوانِ افتتاح شد. این عبادتگاه حدود یک ساعت از شهر ایروان پایتخت ارمنستان دور است. گنبد هفت گانه درخشان این معبد بر روستای آرام و مملو از صنوبرهای چیده شده در کنار هم آکنالیچ حکمرانی می‌کند

مجسمه نادیه مراد، دختر ایزدی برنده جایزه نوبل هم بخشی از مجموعه عبادتگاه ایزدیان ارمنستان است.

آیا کردهای ارمنستان دارای احزاب سیاسی هستند و یا در پارلمان یا دیگر نهادهای حکومتی نماینده دارند؟

پروفسور گارابت مومجیان: من فکر نمی‌کنم که ایزدیها در ارمنستان دارای احزاب سیاسی مستقل باشند. از آنجایی که جامعه کردهای ایزدی به بخشی از جامعه ارمنستان تبدیل شده، برخی ایزدیها در دیگر احزاب سیاسی ارمنستان فعالیت می کنند. بر اساس قانون اساسی این کشور ایزدیها یک نماینده در پارلمان دارند. هیچ قانونی هم وجود ندارد که از انتصاب ایزدیها در مناصب دولتی جلوگیری کند.

نسل کشی ارمنیها در ترکیه را چگونه توصیف می کنید؟ از برخی تحلیلگران شنیده‌ام که می‌گویند برخی سربازان کرد امپراتوری عثمانی دراین روند شرکت داشته‌اند. درباره این اتهام چه فکر می کنید؟

پروفسور گارابت مومجیان: نسل کشی ارمنیها اتفاقی است که در آن مردمی اصیل از موطن خود که هزاران سال در آن ساکن بوده‌اند ریشه‌کن شده اند

این جنایتی است که هنوز عامل آن که ترکیه بوده و جایگرین امپراتوری عثمانی است، به این جرم اعتراف نکرده است.اگرچه امروزه بسیاری از دانشگاهیان ترک، متفکران، روزنامه نگاران و دیگر شخصیت‌ها این واقعه را می پذیرند اما دولت ترکیه همچنان به انکار این حادثه ادامه می‌دهد و از هر گونه همگرایی ارمنستان با دیگر ارمنیها در سراسر جهان جلوگیری می کند. .

در مورد بخش دوم سوال، باید بگویم که فی النفسه این سربازان کرد نبودند که در نسل کشی ارامنه در امپراتوری عثمانی شرکت داشتند بلکه، برخی قبایل کرد بودند که هدف آن‌ها ثروتمند شدن از طریق مصادره اموال منقول و غیرمنقول و زنان و کودکان ارمنیها بود

با این حال، باید اشاره شود که بسیاری از کردها در مناطقی مانند درسیم (تونجلی) ، ساسون،بینگول و دیاربکر و برخی جاهای دیگر به حفظ جان ارمنیها کمک کردند. البته همه این کمکها به دلایل بشردوستانه نبود. بسیاری از کردها بچه‌های یتیم ارمنی را نگاهداری کردند تا از آن‌ها در انجام کارهایشان، چنانچه در مناطق روستایی مرسوم است، استفاده کنند.

آخرین بخش از حرفهای من از آن حیث اهمیت دارد که به مسأله کرد شدن ارمنیها و تغییر دین آن‌ها در ترکیه می پردازد. از آنجایی که ما ارمنیها برای مدتی طولانی فکر می‌کردیم که دیگر هیچ شهروند ارمنی در ترکیه به جز در استانبول ازمیر و برخی شهرهای ساحلی وجود ندارد، این پدیده کاملاً تازه‌ای است. این خودفراموشی اجباری که بعداً معلوم شد نتیجه تلاش سیاسی ارمنیها برای پیشبردن مسأله به رسمیت شناختن نسل کشی ارمنیها بود، این را می‌رساند که ما آن‌هایی را که نجات یافته بودند رها کردیم. هنوزبعد از گذشت یک صد سال از نسل کشی ارامنه ترکیه، آمار علمی دقیقی درباره تعداد بازماندگان از این اقدام وجود ندارد. علاوه بر آن، این افراد فراموش شده به دلیل تبعات تراژیکی که برای آن‌ها و خانواده‌هایشان دارد بیم دارند از اینکه خود را به عنوان ارمنی معرفی کنند.این وضعیتی بوجود آورده که ما اکنون آن را ارمنیهای پنهان شده یا مخفی می‌خوانیم. من در یکی از مقاله های علمی خود با عنوان «مشارکت ارمنیها در شورش آرارات در سال۱۹۲۷ و شورش کردهای درسیم در سال ۱۹۳۷؛ ترسیم خاستگاه ارمنیهای پنهان» به این مسأله پرداخته ام.

روابط میان کردها و ارمنی های ترکیه را چگونه ارزیابی می کنید/آیا ارتباط نزدیک میان این دو می‌تواند به تغییر رویکرد کنونی دولت ترکیه نسبت به آن‌ها کمک کند؟

پروفسور گارابت مومجیان: در ادامه پاسخ باید بگویم که احزاب سیاسی ارمنی، بدون توجه به مشارکت کردها در نسل کشی، نگاهی برادرانه نسبت به کردها و مسأله کردی در ترکیه داشته اند. خود من نیز در هنگام جوانی در بیروت لبنان در معرض چنین احساسی قرار گرفته بودم.

من باید تأکید کنم که ارمنیها در شورش آرارات در سال‌های ۱۹۲۷ تا ۱۹۲۹ و شورش درسیم در سال ۱۹۳۷ مشارکت پر اهمیتی داشتند. همراهی ارمنیها در این شورشها توسط فدراسیون انقلابی ارمنیها سازماندهی شده بود. این مسأله نشان می‌دهد که ارمنیها مسأله مشارکت کردها در نسل کشی ارمنیها را در نظر نمی گرفتند و با این آگاهی عمل می‌کردند که مسأله ارمنیها و کردها در ترکیه به هم ارتباط دارند و از هم جدا نیستند

علاوه بر آن، مسأله مشکل ساز برای روابط خوب میان ارمنیها و کردها عدم وجود رهبری سیاسی متمرکز درمیان کردهابود زیرا جامعه کردها بر پایه فئودالی و قبیله‌ای بود.

ارمنیها تشخیص داده‌اند که کردها چهارمین عنصر بزرگ قومی در خارومیانه هستند. ارمینها همچنین تأکید می کنند که اگر این عنصر قومی در کیان مستقل نداشته باشند، این مسأله مشکل ساز خواهد بود. اما حتی امروز هم کردها تمایل ندارند یک جبهه واحد داشته باشند؛ برای مثال می‌توان به کردهای عراق و سوریه نگاه کرد.

البته کل مسأله در سال ۱۹۱۶ و به عنوان پیامد توافق سایکس-پیکو بوجود آمده است. وضعیت سیاسی کنونی در خاورمیانه احتمالاً ایجاد یک کیان مستقل را القاء می کند. با این حال، این امر هنوز دور از دسترس است.

امروزه، حتی در ترکیه تعداد زیادی از ارمنی هایی که در مناطق مورد اشاره من زندگی می‌کنند هویت کردی دارند.همچنین روستاهایی ارمنی نشین در کنار روستاهای کردنشین ترکیه وجود دارند که تا امروز هویت ارمنی ساکنان آن‌ها آشکار نشده است.

سیاست دولت ترکیه نسبت به کردها بر پایه خصومت و سرکوب است.حوادث جنوب شرق ترکیه که عمدتا کردنشین است، از دهه ۱۹۸۰ به بعد نشان می‌دهد که دولت های پی در پی در ترکیه با مسأله ناسیونالیسم کردی در این کشور چگونه برخورد کرده و هنوز به این نوع برخورد ادامه می دهند. این مسأله نشان می‌دهد که در ترکیه از رابطه نزدیک میان ارمنی های با هویت پنهان و کردها استقبال نمی‌شود

به نظر می‌رسد کردها که در مناطق مختلف جغرافیایی قرار گرفته‌اند، مشکل جغرافیایی مانعی برای ایجاد اتحاد ایجاد می کند.

رویکرد روسیه نسبت به کردها را چگونه ارزیابی می کنید؟

پروفسور گارابت مومجیان: امپراتوری روسیه همواره از کارت کردها برای بی ثبات کردن مرزهای شرقی امپراتوری عثمانی استفاده می کرد.در واقعیت، کردها از سال ۱۸۵۰ تا جنگ جهانی دوم به ابزاری در دست عثمانیها و روسها تبدیل شده بودند. فراز و فرودهای سیاسی این دو ابرقدرت منطقه ای برای کردها فاجعه آمیز بود. من حوادث این دوره را مطالعه کرده و دو مقاله طولانی درباره آن نوشته ام. در فعالیت‌های دانشگاهی هم با عنوان «روابط کردهای ارمنستان در عصر جنبش های ناسیونالیستی کردی از سال ۱۸۳۰ تا ۱۹۳۰ »روی این مسأله کار کرده‌ام.

 کشورهایی مانند آمریکا و برخی کشورهای دیگر مسأله نسل کشی ارامنه ترکیه را به رسمیت شناخته اند. آیا این مسأله روی برخورد ترکیه و سیاست‌های آن در قبال ارامنه و کردهای این کشور تأثیر می گذارد؟

پروفسور گارابت مومجیان: ما می‌دانیم که جمهورخواهان ترکیه همیشه در برابر موضوع به رسمیت شناخته شدن نسل کشی ارامنه موضع دفاعی به خود می گیرند. گروه ترک های جوان به مسأله ارمنی ها از نگاه آن‌ها ضربه نهایی را زد. جمهوری خواهان ترکیه سیاست اهمال را در مورد مسأله ارمنی های این کشور دنبال کردند. چندین نسل از ترکها نسبت به مسأله ارمنی ها بی‌تفاوت بوده‌اند زیرا دولت هایشان عامدانه این مسأله را در برنامه درسی مدرسه‌ها و دانشگاه‌ها مطرح نکرده است. فقط اخیراً نسل جدیدی از محققان ترک به این مسأله پرداخته و به ارمنیها توجه نشان داده اند.

در مورد کردها هم، همه می‌دانند که ترکیه دهها سال است سیاست قتل عام و سرکوب را در مورد آن‌ها اجرا کرده است

سیاست ترکیه در مورد کردها از سوی جمهوریخواهان این بوده که آن‌ها هیچ وقت کردها را به عنوان عنصر قومی مجزا نپذیرفته اند. آن‌ها در‌واقع کردها را به عنوان بخشی از جامعه ترک این کشور به حساب آورده اند.

وضعیت خاورمیانه در حال حاضر در حال گذار بوده و هیچ‌کس نمی‌تواند آینده وضعیت سیاسی و جغرافیایی آن را پیش‌بینی کند.

انتهای پیام /